Encyklopedia biegacza
Poniżej zamieszczam niezwykle subiektywny wybór haseł, znajomość których może się moim zdaniem kiedyś przydać. Wybrane terminy można czasem usłyszeć w dyskusjach, a nie koniecznie wszyscy wiedzą o co w nich chodzi.
ATP (adenozynotrifosforan)- jedyny w organizmie związek, z którego czerpie on energię do życia i jego przejawów. Wszystkie procesy energetyczne służą, w końcowym rozrachunku, do tworzenia ATP. Związek ten nie jest magazynowany tylko tworzony na bieżąco.
Fosfokreatyna - związek znajdujący się w mięśniach, z którego w bardzo szybki sposób tworzone jest ATP, jest go jednak niewiele, wystarcza na kilka sekund wysiłku.
Glikoliza - proces przekształcania glukozy (lub glikogenu) w ATP, końcowym jej produktem jest związek nazywany kwasem pirogronowym (pirogronian), z którego dalej produkowana jest kolejna porcja energii, a jej ilość zależy od dostępności tlenu.
Cykl Krebsa - bardzo efektywny, ale niestety dość powolny proces uzyskiwania energii opierający się na wykorzystaniu tlenu, paliwem w tym procesie są pirogronian, kwasy tłuszczowe lub białka.
Glikoliza beztlenowa - proces pozyskiwania ATP z pirogronianu bez obecności tlenu, co wiąże się z produkcją kwasu mlekowego. Proces glikolizy jest w miarę szybki, jednak nie tak efektywny jak cykl Krebsa.
Kwas mlekowy (LA, mleczan)- końcowy produkt glikolizy beztlenowej, związek ten uważany jest za jeden z czynników wywołujących zmęczenie mięśni, wielkość jego stężenia daje informację o intensywności (ciężkości) wykonywanego wysiłku, jest on szeroko wykorzystywany w badaniach sportowych.
Wolne kwasy tłuszczowe (WKT)- powstają one z rozpadu tłuszczu a następnie wchodzą w cykl przemian zmierzających do ich całkowitego wykorzystania w procesach produkcji ATP. Tylko w ten sposób tłuszcz może zostać „spalony”.
Glikogen - magazynowa forma glukozy.
Restytucja - powrót do stanu spoczynkowego, może się odnosić do różnych rzeczy np.: tętna czy mleczanu.
Superkompensacja - podstawowy proces wykorzystywany w procesie treningowym, jest to po treningowa poprawa możliwości wysiłkowych w stosunku do stanu przed treningowego. Występuje po kilku dniach od treningu, a po ilu to zależy od takich czynników jak np.: wiek, wytrenowanie, rodzaj jednostki treningowej itd.
Mitochondrium - elektrownia komórki, w tej organelli zachodzą procesy uzyskiwania energii.
Serce sportowe - ogół zmian adaptacyjnych (przystosowawczych) mięśnia sercowego wywołanych wysiłkiem fizycznym (treningiem), szczególnie o charakterze wytrzymałościowym, np.: przerost lewej komory serca, zwiększenie objętości serca.
Pułap tlenowy (VO2max)- zdolność pochłaniania tlenu przez organizm, jest to jeden z najpopularniejszych wskaśników wydolności fizycznej, szczególnie wydolności tlenowej. Często ciężkość (intensywność) wysiłku określa się w procentach VO2max.
Wysiłek tlenowy- jest to taki poziom intensywności, kiedy energia do pracy mięśni pochodzi głównie z przemian zużywających tlen, a więc przede wszystkim ze spalania tłuszczy.
Wysiłek beztlenowy kwasomlekowy - tutaj energia uzyskiwana jest ze spalania glukozy (glikogenu) przy niedoborze lub braku tlenu. Powoduje on wzrost stężenia mleczanu.
Wysiłek beztlenowy niekwasomlekowy- energia uzyskiwana jest z ATP lub fosfokreatyny, trwa on kilka sekund i jest charakterystyczny dla wysiłków sprinterskich.
Wysiłek mieszany - energia uzyskiwana jest z procesów tlenowych i beztlenowych kwasomlekowych, powoduje on wzrost stężenia mleczanu we krwi.
Próg beztlenowy (mleczanowy, anaerobowy)- tak intensywność wysiłku, po przekroczeniu której stężenie mleczanu we krwi zaczyna systematycznie (czasem gwałtownie) wzrastać. W miejscu tym wysiłek tlenowy przechodzi w mieszany i dalej w beztlenowy.
Próg 4-milimolowy (OBLA)- jest to takie obciążenie, przy którym koncentracja mleczanu we krwi osiąga wielkość 4mmol/l. Używany był on do określania progu beztlenowego. Generalnie odchodzi się już od niego, ponieważ w dużej liczbie przypadków nie pokrywa się on z rzeczywistością, przeważnie był zawyżony. Lepszym parametrem jest indywidualny próg mleczanowy.
Próg wentylacyjny- taka intensywność wysiłku, przy której następuje znaczny wzrost wentylacji płuc (zwiększa się intensywność i głębokość oddechów), pokrywa się on na ogół z progiem beztlenowym.
Próg tlenowy (MLSS)- jest to najwyższa wartość obciążenia, przy której zachodzi równowaga pomiędzy produkcją i utylizacją mleczanu, czyli jego stężenie waha się w granicach ±0,5mmol/l. Jest to strefa wysiłku tlenowego.
Włókna mięśniowe - podstawowe elementy wchodzące w skład mięśni. Są trzy główne typy włókien mięśniowych różniące się budową i możliwościami. Typ I (skrót ang.-ST) to włókna tzw. tlenowe: wolnokurczliwe, o małej sile ale dużej odporności na zmęczenie (wytrzymałościowe). Typ IIX (FF) to włókna tzw. beztlenowe: szybkokurczliwe, o dużej sile i małej odporności na zmęczenie (szybkościowe). Typ IIA (FT) to włókna pośrednie (mieszane), tlenowo-beztlenowe: dość duża szybkość skurczu i odporność na zmęczenie, średnia siła skurczu. Z wiekiem występuje tendencja do zmiany włókien szybkich w wolne (wytrzymałościowe).
